با توجه به پیشرفت روزافزون تکنولوژی و آمدن سیستم های هوشمند مختلف به بازار، نیاز مردم به نرم افزارها نیز روز به روز افزایش می یابد. از همین رو افراد زیادی هر روزه نرم افزارهایی را طراحی و در اختیار مردم قرار می دهند. اما این افراد معمولا هزینه و زمان زیادی را صرف طراحی و ارائه نرم افزارهای خود می کنند و طبیعتا باید هزینه ای را نیز در ازای هر نرم افزار از کاربران دریافت کنند، و همانطور که می دانید برای دریافت این هزینه ها می بایست یک درگاه اینترنتی داشته باشید و در کشور ما قبل از گرفتن درگاه اینترنتی باید ثبت نرم افزار خود را انجام دهید.
ثبت نرم افزار برای افرادی که پس از تولید نرم افزار تمایل دارند، تمامی حقوق مالی و معنوی نرم افزار را در اختیار بگیرند، امری ضروری و کاربردی است. اما برای ثبت نرم افزار در ایران چه باید کرد؟ در ادامه علاوه بر پاسخ به این سوال مراحل ثبت نرم افزار و اختراع بین المللی را نیز خواهیم گفت.
آنچه در این مقاله خواهید خواند :
قبل از این که بخواهیم درباره ثبت نرم افزار صحبت کنیم، بهتر است درباره معنی آن بدانیم. به طور مشخص، نرم افزار عبارت است از مجموعه برنامه های کامپیوتر و تلفن همراه که از دستورالعمل ها و مستندات سیستمی وابسته به یک زبان برنامه نویسی، برای کاربری مشخص تولید می شود.
در بحث ثبت نرم افزار و ثبت اختراع نرم افزار، یک موضوع مهم مطرح است. در این زمینه دو نظریه وجود دارد. عده ای معتقدند، از آنجایی که دستورالعمل های کامپیوتری در اختیار تمام افراد قرار دارد و تولید کنندگان نرم افزارها، صرفا آنها را جمع آوری و سامان دهی می کنند، و دستورات توسط کامپیوتر اجرا می شود، بنابراین نمی توان نرم افزار را یک اختراع نامید.
اما عده ای دیگر دقیقا عکس این نظر را دارند و معتقدند که از آنجایی که ایده خاص برای تولید نرم افزار نیاز است، پس نیاز است که همان دستورالعمل های سیستماتیک در جایی به طور مشخص ثبت و تولید گردد. که در این حالت نیاز به ثبت نرم افزار به عنوان ثبت یک اختراع است.
اما به طور کلی در کشور ما قانون حق مالکیت معنوی برای آثار ادبی-هنری و حتی نرم افزارهای مختلف وجود دارد که می توان نرم افزار را به طور مشخص ثبت کرد و مشمول قوانین ثبت نرم افزار می شود. بعد از ثبت نرم افزار حق کپی رایت برای آن اثر محفوظ می شود و اجازه تکثیر و تغییر در نرم افزار فقط به تولید کننده آن نرم افزار تعلق می گیرد.
شاید شما تمایل داشته باشید که نرم افزار خود را به عنوان یک اختراع ثبت کنید تا علاوه بر حقوق مادی از حقوق معنوی ثبت نرم افزار خود نیز به خوبی بهره مند شوید. در ادامه به این موضوع خواهیم پرداخت که چگونه می توان یک نرم افزار را به عنوان یک اختراع ثبت نمود.
در قوانین ثبت اختراع بین المللی، در معاهده تریپس از اعضا خواسته شده است که نرم افزار های کامپیوتری را مطابق با کنوانسیون برن مورد حمایت خود قرار دهند. همچنین در ماده ۲۷ همان معاهده ذکر شده است که حق ثبت اختراع برای هر محصولی در رشته های فنآوری وجود دارد. در قوانین داخلی نیز از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای تاحدودی حمایت می شود.
در ماده۲ این قانون نیز آمده است که در صورت وجود شرایط مقرر در قانون ثبت علائم و اختراعات، نرم افزارها به عنوان اختراع شناخته و ثبت خواهند شد.
اما سوالی که پیش می آید این است که چگونه می توانیم نرم افزار خود را به عنوان یک اختراع ثبت کنیم؟ برای پاسخ به این سوال باید بدانید که برای ثبت اختراع یک شیء لازم است که آن شئ دارای شرایط عمومی ثبت اختراع باشد. از جمله این شرایط می توان به ابتکاری بودن؛ کاربرد صنعتی داشتن و نوین بودن اختراع شما اشاره کرد. مسلما اگر نرم افزاری هم بخواهد به عنوان یک اختراع ثبت گردد باید دارای این ویژگی ها باشد.
در کشور ما نیز طبق قانون تاییدیه فنی، در صورتی می توان نرم افزار را به عنوان اختراع ثبت کرد که این نرم افزار در سطح جهانی نو باشد و موجب ورود یک قابلیت در عرصه فناوری گردد. در همین راستا تولیدکنندگان نرم افزارها باید تاییده فنی کمیته حق اختراع که زیر نظر شورای عالی انفورماتیک است را کسب نمایند.
در صورتی که نرم افزار جدیدی را طراحی و اجرا نموده اید و فکر می کنید که شرایط ثبت به عنوان یک اختراع را دارد، برای بررسی و ثبت آن می بایست مراحلی که در ادامه ذکر می کنیم را به ترتیب انجام دهید:
شما به عنوان تولید کننده و متقاضی ثبت نرم افزار ، می بایست مدارکی که در ادامه آمده است را در قالب یک CD به دبیرخانه شورای عالی انفورماتیک ارائه دهید.
نکته : اشخاص حقوقی متقاضی دریافت مجوز «فعالیت های فرهنگی دیجیتال» برای ثبت یا انتشار نرم افزار خود و همچنین برای صدور مجوز بسته های نرم افزاری رایانه ای می بایست به مرکز فناوری های اطلاعات و رسانه های دیجیتال (سرآمد) مراجعه و نرم افزار خود را در سامانه ثبت نرم افزار ثبت نمایند.
“PCT” یک تعهدنامه جهت ثبت اختراع بین المللی است که به متقاضیان این امکان را می دهد تا طی انجام فرآیندی برای کسب گواهی ثبت اختراع Patent در کشورهای دیگر اقدام نمایند. فرآیند ثبت نرم افزار به صورت بین المللی در ایران نیز قابل انجام است.
شما برای اولین اظهارنامه، اختراع خود را بعد از تنظیم، در اختیار اداره ملی و یا منطقه ای ثبت اختراع قرار می دهید که این اظهارنامه را معمولا اظهارنامه ملی و یا منطقه ای می نامند و به طور کلی شامل موارد زیر می باشد:
طبق محتوای اظهارنامه ملی تولیدکننده نرم افزار می تواند یک اظهارنامه PCT تنظیم کند و در زمانی کمتر از ۱۲ماه از تاریخ تسلیم اظهارنامه ملی یا ادعای حق تقدم به اداره دریافت کننده، که همان اداره ملی یا منطقه ای ثبت اختراعات است، تسلیم کند.
در این مرحله می بایست اقدامات زیر را انجام دهید :
تنظیم گزارش جستجوی بین المللی (ISR) و اظهار نظر کتبی / انتشار بین المللی /جستجوی بین المللی تکمیلی(اختیاری)
علاوه بر این شما می توانید به صورت مستقیم اظهارنامه PCT خود را برای دفتر بین المللی سازمان جهانی مالکیت معنوی ارسال نمایید. یک اظهارنامه PCT همان اعتبار اظهارنامه ملی در هر یک از کشورهای عضو معاهده را دارد.
پس از سپری شدن ۱۶ ماه از تاریخ تسلیم اظهارنامه ملی، گزارش جستجوی بین المللی و یک اعلام نظر کتبی توسط مرجع جستجوی بین المللی برگزیده برای شما ارسال خواهد شد. علاوه بر این می توانید درخواست جستجوی بین المللی تکمیلی را نیز انجام دهید. در صورتی که از اظهار نظر كتبي مرجع جستجوي بين المللي مجاب نشدید، مي توانید به دلخواه و با ارائه تقاضا انجام بررسی مقدماتی بین المللی را تقاضا كنید. بررسی مقدماتی بین المللی پس از اتمام دوره ۳۰ ماهه از تاریخ تسلیم اظهارنامه ملی به طور عمومی منتشر خواهد شد. بررسی مقدماتی بین المللی نیز توسط برخی ادارات ملی و منطقه ای که توسط WIPO منصوب شده اند، انجام می شود و در آن به طور روشن در مورد قابلیت ثبت و یا عدم قابلیت ثبت اظهارنامه بین المللی به عنوان اختراع اظهار نظر می گردد.
اين اظهار نظر متقاضي را در مورد امكان دريافت گواهي ثبت اختراع در كشورهاي تعيين شده مطلع مي كند و از طرفي در صورت ورود به فاز ملي به ادارات ملي و منطقه اي ثبت اختراع در ارزيابي ادعاي اختراعي كمك خواهد كرد.
با ورود به فاز ملي، فاز بين المللي پایان می یابد. وارد شدن به فاز ملي معمولاً ۳۰ ماه پس از تسليم اظهارنامه ملي و يا ادعاي حق تقدم صورت می گیرد. در حقیقت شما با داشتن گزارش جستجوي بين المللي و اظهار نظر بررسي مقدماتي بين المللي، در موقعيت تصميم گيري براي وارد شدن يا عدم ورود به فاز ملي قرار مي گيرید. در صورت ورود به فاز ملي، اين گزارش و اظهار نظر كتبي به ارزيابي ادعاي اختراع یا همان نرم افزار شما توسط ادارات ملي كشورهاي تعيين شده كمك خواهد كرد. قابل ذکر است كه تصميم گيري در مورد اعطاء حمايت به ادعاي اختراع مذكور در محدوده مرزهاي كشور تعيين شده به عهده اداره ملي و بر اساس قوانين و مقرارت ملي همان كشور است و اظهار نظر كتبي و گزارش جستجوي بين المللي براي آن كشورها الزام آور نبوده و فقط جنبه مشورتي دارند.